Satellite Event

"Οι πόλεις μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες όλων των ανθρώπων, μόνο όταν διαμορφώνονται με τη συμβολή όλων τους." - Jane Jacobs.

 

Ο συμμετοχικός σχεδιασμός είναι μια αμφίδρομη διαδικασία που καθοδηγεί τις επιλογές σχεδιασμού σε χώρους και συστήματα με καίρια την ενεργή συμμετοχή της κοινότητας, για να εξασφαλιστεί ότι στη διαδικασία του σχεδιασμού εφαρμόζονται διαφορετικές από τις συνήθεις μελετητικές προσεγγίσεις.

​

Μια πόλη χωρίς αποκλεισμούς έχει οριστεί από το UN-Habitat ως αυτή που προωθεί την ανάπτυξη με ισότητα. Έχει οριστεί ως ο τόπος όπου όλοι, ανεξάρτητα από τα οικονομικά τους μέσα, το φύλο, τη φυλή, την εθνότητα ή τη θρησκεία, έχουν τη δυνατότητα και την εξουσία να συμμετέχουν πλήρως στις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές ευκαιρίες που έχουν να προσφέρουν οι πόλεις. Ο συμμετοχικός σχεδιασμός και η λήψη αποφάσεων βρίσκονται στο επίκεντρο της πόλης χωρίς αποκλεισμούς. (UN-Habitat 2001a).

Ο συμμετοχικός σχεδιασμός είναι μια διαδικασία ανατροφοδότησης για τη κατεύθυνση των επιλογών του σχεδιασμού χώρων και συστημάτων. Η ουσιαστική συμμετοχή της κοινότητας, είναι ένας άλλος σημαντικός τρόπος για να διασφαλιστεί ότι εφαρμόζονται διαφορετικά φίλτρα στη διαδικασία του σχεδιασμού. Μια πόλη χωρίς αποκλεισμούς ξεκινά με περισσότερες θέσεις στο τραπέζι (ARUP).

​

Σε αυτό το πλαίσιο για την ανάδειξη του Μητροπολιτικού́ Πάρκου «Αντώνης Τρίτσης» σε υπεροπτικό́ πόλο πρασίνου, εκπαίδευσης, πολιτισμού́, ιστορίας και αναψυχής, προτείναμε προς τη Περιφέρεια Αττικής και τον Φορέα Διαχείρισης του Πάρκου τη Διενέργεια Αρχιτεκτονικών διαγωνισμών με προκαταρκτικό στάδιο τη πρόκληση Συμμετοχικού σχεδιασμού.

​

Επίπεδα συμμετοχής

 

Με βάση τη πιο γνωστή τυπολογία διαβαθμισμένων επιπέδων συμμετοχής του κοινού (Arnstein  1969)  που παραθέτουμε παρακάτω και το βαθμό της επιρροής των πολιτών στη λήψη αποφάσεων (Sherry Arnstein  1969, άρθρο “A Ladder of Citizen Participation ”) η ομάδα μας μέσω των εισηγήσεων και των τεχνημάτων της προσπάθησε να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για ανώτερο επιπέδου διαβούλευσης – τουλάχιστον ¨Επίπεδο συνεργασίας¨, καθώς για το συγκεκριμένο πάρκο υπήρχαν υπήρχαν ήδη εκπονημένες μελέτε αλλά και ομάδες ενεργές σε συγκρουσιακές σχέσεις.

​

Με βάση τη πιο γνωστή τυπολογία διαβαθμισμένων επιπέδων συμμετοχής (Arnstein 1969) τα επίπεδα διακρίνονται σε τρεις ομάδες και οκτώ κατηγορίες:

​

Ανώτερο επίπεδο συμμετοχής.

Σε γενικές γραμμές οι πολίτες και οι έχοντες εξουσία μοιράζονται, μέσω διαπραγμάτευσης, τις ευθύνες σχεδιασμού και λήψης αποφάσεων ενώ οι κανόνες δεν μπορούν να αλλάζουν μονομερώς.

• Πλήρης έλεγχος ενός προγράμματος ή ενός έργου (citizen control).

• Επίπεδο ανατεθειμένης εξουσίας (delegated power),

• Επίπεδο συνεργασίας (partnership),

 

Τυπική προσπάθεια δημιουργίας εντυπώσεων (tokenism).

H συμμετοχή του κοινού είναι επιφανειακή, δεν επηρεάζει το τελικό προϊόν, και συνήθως περιορίζεται σε μία τυπική προσπάθεια δημιουργίας εντυπώσεων.

• Κατευνασμός (placation)

• Διαβούλευση (consultation)

• Πληροφόρηση (informing),

 

Επίπεδα μη-συμμετοχής (nonparticipation).

Tα κέντρα λήψης αποφάσεων χειραγωγούν το κοινό προς αποφάσεις που έχουν ήδη ληφθεί…)

• Θεραπεία (therapy),

• Χειραγώγηση (manipulation)

 

Η παραπομπή στην ακραία ίσως παραπάνω κατηγοριοποίηση έχει να κάνει με την κατανόηση των δυσκολιών στην πράξη της εφαρμογής διαδικασιών συμμετοχικού σχεδιασμού καθώς το κοινό σήμερα είναι ενημερωμένο μέσω των κοινωνικών δικτύων, απαιτητικό και μπορεί να προσδώσει σε μία προσπάθεια λανθασμένη ερμηνεία. Απαιτείται πολύ καλή προετοιμασία, ξεκαθαρίσεις θέσεις και πλαίσια για αυτές τις εκδηλώσεις.

 

Αντίστοιχη κατηγοριοποίηση λιγότερο αιχμηρή υιοθετεί ο Διεθνής Σύνδεσμος για τη Δημόσια Συμμετοχή (International Association for Public Participation – IAP2).

​

Η ανάγκη να εξασφαλιστεί η δημόσια συμμετοχή στο σχεδιασμό υπαγορεύεται από πολιτικούς, θεωρητικούς και πρακτικούς λόγους. Κεντρική υπόθεση είναι ότι τα άτομα ή οι κοινωνικές ομάδες των οποίων το περιβάλλον ενδεχομένως θα επηρεαστεί από μια παρέμβαση στο χώρο, πρέπει να έχουν αφενός το δικαίωμα πρόσβασης στις σχετικές με την παρέμβαση αυτή πληροφορίες, αφετέρου τη δυνατότητα να συνδιαμορφώσουν το σχεδιασμό και προγραμματισμό παρεμβάσεων που αφορούν τη κοινότητά τους. Παράλληλα η επιτυχής και ουσιαστική συμμετοχή τους στο σχεδιασμό και στη λήψη των σχετικών αποφάσεων θεωρείται ότι αυξάνει τις πιθανότητες επιτυχίας της παρέμβασης.

 

Για την ΕΕ ο συμμετοχικός σχεδιασμός υπήρξε αντικείμενο πολλών προγραμμάτων ενώ η συν-δημιουργία επιδιώκεται στο Νέο Ευρωπαϊκό Μπάουχαους. Το Νέο Ευρωπαϊκό Μπάουχαους (2021) είναι μια δημιουργική και διεπιστημονική πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που αποσκοπεί να συνδέσει την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (European Green Deal) με τους χώρους διαβίωσης και τις εμπειρίες μας (Πολιτιστική διάσταση). Επιχειρεί  να λειτουργήσει ως γέφυρα μεταξύ του κόσμου της επιστήμης και της τεχνολογίας με τον κόσμο της τέχνης και του πολιτισμού, και να κινητοποιήσει σχεδιαστές, αρχιτέκτονες, μηχανικούς, επιστήμονες, αλλα και μαθητές και δημιουργικά μυαλά από όλους τους κλάδους, να οραματιστούν και να αναζητήσουν λύσεις σε σύνθετα κοινωνικά προβλήματα μέσω της συν-δημιουργίας. Ενώ ο συμμετοχικός σχεδιασμός ως τεχνογνωσία και πρακτική επισημαίνεται στα κριτήρια αξιολόγησης χρηματοδότησης από το Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης για την επιλογή των έργων.

 

Στην Ελλάδα η έννοια της συμμετοχικής διαδικασίας στην λήψη αποφάσεων ακολούθησε την Ευρωπαϊκή πορεία, με σχετική καθυστέρηση. Με βάση την ισχύουσα νομολογία, παρατηρείται μια προσέγγιση της συμμετοχής που όμως δε φτάνει στο σημείο της ουσιαστικής θεσμοθέτησής της. Επί της ουσίας η εφαρμογή της συμμετοχικής διαδικασίας στη λήψη αποφάσεων αποτελούν μια δυνητική πρακτική που εναπόκειται στις προθέσεις και στη βούληση της εκάστοτε αιρετής εκτελεστικής εξουσίας των ΟΤΑ. Επίσης η διάχυση της πληροφορίας, παρά τη θέσπιση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και της διαφάνειας είναι αποσπασματική και καθόλου πρακτική για τον μέσο πολίτη. Έτσι η πληροφορία για τις πρακτικές της εξουσίας δεν ακολουθούν αυστηρά θεσμοθετημένες οδούς αλλά, διαχέονται προς τους πολίτες με τρόπο πολλές φορές χαώδη. Η έλλειψη νομικής βάσης και θωράκισης των συμμετοχικών διαδικασιών δεν μπορούν να διασφαλίσουν την απροβλημάτιστη εφαρμογή τους από τους ΟΤΑ κάθε βαθμού.

 

Πρέπει να σημειωθεί πως στην περίπτωση του πάρκου Τρίτση η Περιφέρεια Αττικής, ενώ θα μπορούσε να προχωρήσει με τη συνήθη θεσμική διαδικασία της απευθείας ανάθεσης μελετών, ανταποκρίθηκε στην πρόκληση του συμμετοχικού σχεδιασμού προς υψηλότερα επίπεδα. Δεν είναι τυχαία άλλωστε η εστίαση της περιφέρειας στους βασικούς άξονες του Νέου Ευρωπαϊκού Μπάουχαους, όπως για παράδειγμα ανακοινώθηκε για τον Φαληρικό όρμο.

​

Με το συμμετοχικό σχεδιασμό μπορεί να επιτευχθεί ένα ανώτερο επίπεδο διαβούλευσης στα ζητήματα που απασχολούν την κοινότητα και αυτά να συνυπολογιστούν στις θεσμικές διαδικασίες.

 

Η ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Στις 14 Φεβρουαρίου 2023 έγινε η πρώτη Δημόσια παρουσίαση σε ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα του Μητροπολιτικού Πάρκου Περιβαλλοντικών και Εκπαιδευτικών Δραστηριοτήτων και Ανάπτυξης Κοινωνικής Οικονομίας ¨Αντώνης Τρίτσης".

​

Παρουσιάστηκε οπτικοποιημένο μέσω Video, Διαδραστικής μακέτας διεθνών παραδειγμάτων και μοντέλων αξιολόγησης δημόσιων χώρων, ένα αρχικό πλάνο αξόνων ανάπτυξης που να αντανακλά το όραμα της Περιφέρειας που να θέτει τις βασικές αρχές και προτεραιότητες για το σχεδιασμό των παρεμβάσεων, αλλά ταυτόχρονα να αποτελει τη βάση για ένα ουσιώδη κοινωνικό διάλογο και διαβούλευση.

 

Έμφαση δόθηκε στο να είναι αντιληπτοί από τον καθένα οι κύριοι άξονες του προσδοκώμενου σχεδιασμού, σε επιρροές από τις ευρωπαϊκές και παγκόσμιες τάσεις αειφορικού σχεδιασμού, στη λειτουργικής αναβάθμισης, άθλησης και αναψυχής που ταιριάζουν και μπορούν να ενισχύσουν τον περιβαλλοντικό - δασικό χαρακτήρα του πάρκου, αλλά ταυτόχρονα να επιλύσουν λειτουργικά προβλήματα, όπως για παράδειγμα το ανεκμετάλλευτο τρενάκι και τα υφιστάμενα ερειπωμένα κτίρια, ζητήματα ασφάλειας με κινητά παρατηρητήρια αλλά και βιωσιμότητας και εκπαίδευση στην οικολογία με τα εναέρια δεντρόσπιτα διακριτικής παρατήρησης, ζητήματα ασυνέχειας και σύνδεσης με την πόλη κ.α.

 

Ακολούθησε έκθεση του έργου της οπτικοποίησης έως τις 24 Μαρτίου ενώ στις 10 Μαρτίου διενεργήθηκε στον ίδιο χώρο, ένα πιλοτικό Workshop Συμμετοχικού Σχεδιασμού για την ευρύτερη διασύνδεση των κατοίκων της περιοχής με το σχεδιασμό του χώρου και την ανάπλαση του πάρκου. Στο Workshop συμμετείχαν εκπρόσωποι του Φορέα Διαχείρισης του Πάρκου, της Περιφέρειας Αττικής, των Δήμων Ιλίου και Αγ. Αναργύρων-Καματερού, του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, του ΚΕΠΕΑ, του Συλλόγου Φίλων του Πάρκου και της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας.

 

Η αρχική πρόταση ήταν η διοργάνωση ενός πολυήμερου Workshop συμμετοχικού σχεδιασμού στο οποίο οι κάτοικοι της περιοχής θα συμμετείχαν ενεργά με προτάσεις τεχνήματα και οράματα θα περιελάβανε θεματικές εκδηλώσεις με ειδικούς εμπιρογνόμωνες μικροέρευνες GIS κλπ. Αντ΄ αυτού για τεχνικούς λόγους υλοποιήθηκε πιλοτικά ένα ημερήσιο Workshop με τη συμμετοχή, φορέων της περιοχής, διδασκόντων και φοιτητών του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής αξιοσημείωτου ενδιαφέροντος.

​

​